ÜRETİM VE OPERASYONLARIN YÖNETİMİ

Üretim ve Operasyonların Yönetimi

Giriş

Üretim Yönetimi konusu üretim planlama ve kontrol, üretim ve envanter kontrol, üretim ve operasyonların kontrolü ve daha birçok farklı ana başlık üzerinde çalışmaktadır. Üretim yönetimini tartışmadan önce ürün, üretim ve yönetim kavramları üzerinde durmak yerinde olacaktır. Böylece Üretim Yönetimi hakkında ve Üretim Yöneticisi’nin uğraşmak zorunda olduğu konular hakkında genel bir fikir edinebiliriz.

1.1. Ürün

Birçok yazar ürünü tüketim merkezi ile birlikte tanımlamaktadır. Farklı açılardan konuya bakarsak bizeler için daha iyi olacaktır. Böylece üretim ve operasyonların yönetimi hakkında ele alınması gereken konuları anlamak daha kolaylaşacaktır.

·         Tüketici İçin: Ürün potansiyel hizmet yada uygulamaların optimum seviyede karışımlarının bir kombinasyonudur. Çünkü tüm tüketici beklentileri ürünü direk kullanmakta yada dolaylı olarak kullanmaktadır. Dolayısıyla tüketiciler ürünleri kullanımlarına göre tanımlamaktadırlar. Örneğin, sabunu tanımlarken cilt görünümü, vücudun temizliği, ferahlık, güzel koku ya da sağlık vs.. olarak tanımlanabilir. Bu nedenle birçok üreticilerde reklam çalışmalarında ürünlerinin tanımlandığı bu özelliklerini kullanmaktadırlar.

·         Üretim Yöneticisi İçin: ürün çeşitli yüzeylerin ve süreç yada operasyonların bir kombinasyonudur. Bunun nedeni Üretim Yöneticisi sadece ürünün üretimi ile sorumlu olmasıdır. Yönetici ürünün meydana geldiği farklı yüzeyleri düşünmek zorundadır. Ilgili yüzeyin üretileceği fabrikanın gerekli kapasitesini ve süreçlerini sürekli planlamak durumu ile karşı karşıyadır. Bu planlamayı yaparken de gerekli yüzeylerin üretimi için en iyi ve en ucuz optimum metodu bulmak zorundadır. Ancak böylelikle ürün Pazar rekabeti ile yüzleşebilir konumda olacaktır.

·         Finans Yöneticisi İçin: Ürün finans Yöneticisi için bir araya gelmiş çeşitli maliyet kalemlerinden ibarettir. Bu kişi ürünün karlılığından sorumludur.

·         İnsan Kaynakları Yöneticisi İçin: Ürün farklı yeteneklerin karışımından meydana gelmektedir. Çünkü bu kişi ürünün üretilmesiiçin gerekli yeterlilikle uzlaşacak olan personel ihtiyacı ve eğitimlerinden sorumludur.

Genel olarak, ürünü müşteri isteklerini karşılayan soyut ve somut özellikler bütünü olarak tanımlayabiliriz.

1.2. Üretim

Üretim, süreçlerin uygulanmasıdır. Üretim, istenen kalite düzeyinden ödün vermeyerek hammadde üzerinde kullanıma uygun özellikleri ve ekonomik değerleri en iyi metodu kullanarak eklemek demektir. Üretimin üç yolu bulunmaktadır, bunlar;

·         Parçalara Ayırarak Üretim: Ham petrolün yada bir karışımın içeriklerinin ayrıştırılması ile istenen ürünlere ulaşılabilir. Örneğin, ham petrol çeşitli yakıtlar olarak çeşitli parçalara ayrıştırılmaktadır. Bu örnek parçalara ayrıştırılarak yapılan üretim faaliyetine basit bir örnek teşkil etmektedir. Istenen kullanım değerine sahip istenen ürüne ulaşmak için mekanik, kimyasal yada her ikisini de barındıran teknolojileri kullanabiliriz.

·         Montaj Üretim: Bu tip üretimde istenen ürüne ulaşmak için ürüne ait çeşitli bileşenlerin birbirine belirli bir sıra ve yönteme göre montajlanması ile ulaşılmaktadır.  Bu süreçte kullanılam malzemelerin fiziksel yada kimyasal özellikleri üzerinde değişimler gerçekleşebilmektedir. Örnek olarak, iki tekerlekli araçların yada dört tekerli araçların montajlanması ve daha aklınıza gelen birçok montaj tipi üretimin ürünleri verilebilir.

·         Hizmet Üretimi: Burada malzemelerin kimyasal yada mekanik özelliklerinde fiziksel bir değişim olmadan gelişim söz konusudur. Örneğin metaller üzerindeki ısıl işlemler bu tip üretimi ifade etmektedir. Gerçek dünyada yukarıdaki üç çeşit metodun kombinasyonları üretim esnasında kullanılmaktadır.

Genel olarak üretim, değer ve ekonomik değer karılan çıktı elemanlarına bir grup girdiler üzerinde istenen değişiklikleri süreç yada prosedür uygulararak ulaşmak anlamına gelmektedir.

1.3. Yönetim

Yönetim, sanat ve bilimin kombinasyonundan meydana gelmektedir. Yönetim, işlerin insanlar tarafından yapılması için planlama, koordine etme, organize etme, yönetme ve kontrol aktivitelerini tanımlanmış hedeflere belirli yöntem ve uygulamalar ile tarafından ulaştırmak demektir. Yukarıdaki tanım planlama, organize etme, koordine etme, kontrol faaliyetlerine, tanımlanmış hedeflere ve belirli yöntemlere önem vermektedir. Günümüz yöneticileri kişisel taktikleri kadar bilimsel temelleri de kullanarak astlarını istenen hedeflere ulaşmaları için yönetmektedirler.

Yukarıda yer alan ürün, üretim ve yönetim hakkındaki açıklamalar Üretim Yönetimi yada Üretim ve Operasyonların Yönetimi konularının ne olduğunu tam olarak anlamamıza yardımcı olacaktır.

1.4. Operasyonların Yönetimi – Genel Bakış

Operasyonların yönetimi fiziksel kaynakların kullanımı ile girdilerin çıktılara dönüştürülmesidir. Burada müşteri istenen maksada uygun ürünleri elde ederken, işletme de geçerli etkin ve uyumlu şekilde organizasyonel hedeflerine ulaşmaktadır. Operasyonel Yönetim kendisini insan kaynakları, pazarlama vb.. gibi farklı fonksiyonel yapılardan ayrımakta ve fiziksel kaynaklar ile dönüşüme odaklanmaktadır. Pazarlama, insan kaynakları yada diğer fonksiyonlardaki bir dizi durumlar, Üretim ve Operasyonların Yönetimi alt sınıfları yada sınıfları olarak tanımlanabilir. Örnek olarak, (a) kullanıcılara yada müşterilere gereçlerin fiziksel dağıtımı, (b) pazarlama bilgilerine dayalı ürünün yenilenmesi, (c) asli olarak işe seçim ve işe yerleştirme süreci, (d) kağıt akışı ve verinin kullanılabilir bilgiye dönüştürülmesi vb. verilebilir. Bu örneklerin hepsi “Üretim ve Operasyonların Yönetimi” sancağı altında birleştirlebilir mi?

“Dönüşüm burada zekice iliştirilmişolduğu ve imalattan farklı bir kelime olduğu açıktır. Durum a ve b için ürünün yer ve pozisyon karakteristiklerinin dönüşümü, c ve d de ise ürünün durum karakteristiğinin bir dönüşümü ele alınmıştır. Ayrıca bu dönüşüme fiziksel kaynakların kullanım etkileri de görülmektedir. Girdi ve/veya çıktı “bilgi” gibi fiziksel olmayan birşey olabilir. Ama dönüştürme süreci diğer fiziksel olmayan kaynakların kullanımı yanında fiziksel kaynakları da içermektedir. Dönüşüm süreci içerisinde fiziksel kaynaklar gibi fiziksel olmayan kaynakların da yönetimi Üretim ve Operasyonların Yönetimi kavramlarını diğer fonksiyonel disiplinlerden ayırmaktadır.

1.5. Performans Kriteri
Üretim ve Operasyonların Yönetimi sisteminin performanslarının odaklandığı üç amaç aşağıda yer almaktadır.
·         Etkililik
·         Müşteri Memnuniyeti
·        Etkinlik
Etkililik durumu, üretken kaynak kullanımını ifade etmektedir. Özel veya devlet sektörü olsun, üretim yada üretim yapmayan organizasyon olsun, kar amacı olsun yada olmasın girdi kaynaklarından optimum yararlanma her zaman istenilen hedef olmuştur. Etkililik birçok boyuta sahiptir. İşlerin mümkün olan önceliklendirmeleri yapılarak, birçok hedefi optimum sağlama amacını içermektedir. Modern Üretim ve Operasyonların Yönetimi topluma, ülkeye, bölgeye, birlikte çalışan personele, müşterilere, kısaca tüm paydaşlara hizmet etmek zorundadır. Böylece Üretim/Operasyonların Yönetimi sistemi, sadece karlılık ve etkililik değil müşterilerini memnun etmeyi de gereklilik olarak ele almaktadır.
Optimum, iyi, daha iyi operasyonların yönetimi geliştirilebilir;
·         Etkin Operasyon Sistemi
·         Etkili Operasyon sistemi aşağıdaki yedi doğrunun doğru yapılması anlamı na gelir;

o   Doğru Operasyon

o   Doğru Nitelik

o   Doğru Kalite

o   Doğru Tedarikçi yada Doğru Bayii

o   Doğru Zaman

o   Doğru Yer

o   Doğru Fiyat

Temelde, operasyonlar sisteminin etkinliği ve etkililiği dört boyutta ölçülebilir, Bunlar; maliyet, kalite, güvenilebilirlik ve dayanıklılık. Bu faktörle organizasyonun ulusal ya da uluslar arası rekabeti ile doğrudan ilişki içerisindedir.  CAD, Robotların kullanımı, TKY, Esnek İmalat ve Otomasyon, gibi daha iyi araç, teknik, metot ve sistemlerin gelişimi ile maliyet, kalite, güvenilirlik, dayanıklılık ve esneklik alanlarında gelişmeler ile birlikte daha iyi yönetime yardımları olmuştur.

1.6. Üretim Yönetiminin Tanımı

Üretim Yönetimi tanımları;

·         Yönetim aktivitelerinin performansı seçme, tasarlama, işletme, kontrol etme ve üretim sistemini güncelleme konularına dikkat etmesi ile eşdeğerdir.

·         Üretimin etkin planlanması, koordinesi ve kontrolü süreçleridir. Bunun anlamı üretim ve operasyonların yönetimi hammaddedem mamüle doğru gerçek dönüşüm faaliyetlerinden sorumludur.

·         Üretim yönetimi Yönetimin bir fonksiyonudur. Kaynaklardan optimum yararlanılarak belirli metotlar ile belirli ürünlerin üretimi için kaynakların planlanması, koordinesi ve kontrolü faaliyetleri ile ilişkili fonksiyonlar bütünüdür.

·         Üretim Yönetimi yönetimin bei fonksiyonu olarak tanımlanabilir ki bu fonksiyonlar; tedarik edilen malzemelerin ve işlem aktivitelerinin planlama, organize etme, koordine etme, yönetme ve kontrol etmedir. Böylece, onaylı satış programına ulaşabilecek belirli ürünler belirli metotlar ile üretilebilecektir. Bu aktiviteler işgücü, yerleşim ve sermayenin organizasyon için en avantajlı olabilecek şekli ile kullanılması üzerine denenmiş geçerli usullerden meydana gelmektedir. 

1.7. Üretim Yönetiminin Hedefleri

Üretim yönetiminin amacı istenen ürünü belirli metotlar ile üretirken ayn zamanda eldeki kaynakların optimum kullanımını sağlamaktır. Bundan dolayı üretim yönetimi istenen ürünün üretiminden sorumlu olmakla birlikte bu ürünün pazarlanabilir en ucuz fiyat değerine düzgün planlama, iş gücü, malzeme ve süreçler sayesinde ulaşmakla sorumludur. Üretim yönetimi doğru ürünleri, doğru miktarlarda, doğru yere ve uygun fiyatta sunmalıdır. Bu hedeflere ulaşıldığı zaman verimli Üretim Yönetim sisteminden söz edilebilir.

1.8. Üretim Yönetiminin Kapsamı

Aslında günlük hayatımızda yönetim prensiplerini ve fonksiyonlarını uygulamaktayız. Hepimizin bildiği gibi belirli amaçlara ulaşmak için sabahtan akşama kadar mümkün kaynaklarımızı koordine ederiz, aktivitelerimizi planlar ve kontrol ederiz. Aslında her organizasyon da haşamına devam etmek ve büyümek için yönetim prensiplerini izlemelidir. Aslında üretim yönetimi için de aynı uygulamalar söz konusudur. Üretim yönetimini öğrenmek ve araştırmak eğitim kurumları, üretim kurumları, hastaneler hatta berber dükkânı gibi organizasyonlarda problemlerin çözümünü mümkün kılmaktadır.

Bir yöneticinin değişik organizasyonlarda üretim departmanında karşılaşmak zorunda olduğu problemleri az çok birbiri ile benzerlik göstermektedir. Üretim yöntimi bilgisi profesyonel yöneticiye içi ile ilgili problemlerle karşılaştığı zaman yarım etmektedir.  Üretim Yönetimi planlama, malzeme seçimi, süreçlerin planlanması, rotalama, aktivitelerin kontrolü ve çizelgelemesi gibi faaliyetlerden meydana gelmektedir. Üniversite örneğini ele alalım. Burada da öğrenci seçimi, derslerin planlanması, öğrencileri sınavlarını geçebilecek şekilde eğitmek durumları söz konusudur. Herhangibir kısıtlama olmaksızın üretim yönetimi prensiplerinin uygula bilgisi hayatın her alanında uygulanabilir olmaktadır. Ayrıca bu açıklamaların da aynı şekilde hizmet üretimi veya proje tipi üretimler için de geçerli olduğu unutulmamalıdır.  Ürün, hizmet ve proje alanlarında üretim yönetiminin alt parçalarından hangilerinin uyumlu olduğunu aşağıda görmekteyiz.

·         Ürün: imalat sistemleri sıklıkla geniş hacimli standart ürünlerin üretilmesidir. Yerleşim alanı ve makine sınırlı kapasiteye sahiptir. Fabrikalar karmaşık maliyet kalemlerini içermektedir. Bu kalemler de üretilen ürünle ilgilidir. Değişken maliyetlere işçilik ve malzeme maliyet kalemleri örnek olarak verilebilir. Ürün imalatı yapılırken ürün üzerine değer ve ekonomik değer eklenmektedir. Böylece ürün imalat esnasında değer stoklayan bir yapıya dönüşmektedir. Çünkü girdi ve çıktı maliyetleri ölçülebilir niteliktedir. Böylece verimlilik doğruluğun kesin derecesi olarak ölçülebilir olmaktadır. Ürün satılana kadar markelere aşınabilir ve fiziksel olark stoklanabilir niteliktedir.

·         Hizmet: hizmet sistemi kapasite ve maliyet ile ilgili belirsizlik içermektedir. Hizmet müşterinin bulunduğu anda üretilmekte ve tüketilmektedir. Hizmeti fiziksel olarak depolayamayız. Oteller, hastaneler, lojistik firmaları ve diğer birçok hizmet organizasyonlarında olduğu gibi değişken taleplere yeterli kapasitede cevap vermek durumundadırlar.  Servis hizmetleri standardize edilemsi çok zordur. Bu nedenlerden dolayı hizmet sektöründe verimlilik ve maliyetlerin hesaplanması güç olmaktadır.

·         Proje: Proje sistemi standart ürünleri imalatını yapmamaktadır. Yerleşim alanı, makine, insan ve malzemeler sıklıkla proje alanına proje bitene kadar getirtilir.  Proje büyük boyutlarda olduğunda tamamlandıktan sonra proje alanında kalmaktadır. Kabul edilebilir kesinlikte proje ile ilişkilendirilebilecek maliyetler hesaplanabilir. Üretkenlik ölçülebilir niteliktedir. Proje tamamlandıktan sonra tüm kaynaklar proje alanından kaldırılmaktadır.

1.9. Etkili(Verimli) Üretim Yönetiminin Yararları

Etkili üretim yönetimi toplumun çeşitli kesimleri için faydalar sağlamaktadır. Bu faydalar;

·         Tüketici, gelişmiş endüstriyel üretkenlik sayesinde artan ürünün kullanım değerinden fayda sağlamaktadır. Tüketici, ürünleri doğru miktarda, doğru kalitede, doğru zamanda, doğru yerde bulabilmektedir.

·         Yatırımcılar: Yatırımcılar yatırımlarının güvenliğini, yeterli pazar geri dönüşünü, toplum nezdinde iyi imaj ve itibarını artırmaktadırlar.

·         Çalışanlar: Yeterli ücret, iş güvenliği, iyileşmiş çalışma ortamı ve artan kişisel tatmin ve iş tatminine ulaşmaktadırlar.

·         Tedarikçiler: Daha rahat yönetimi ve faturalarına erteleme olmaksızın rahat iletişime ulaşabileceklerdir.

·         Toplum: Sosyal ve ekonomik stabilitenin faydalarından toplum her zaman memnun olmaktadır.

·         Ulus: Ulus refah ve güvenliği sağlamaktadır. Çünkü artan üretkenlik ve sağlam endüstriyel atmosfer bu refah ve güveni sağlayabilmektedir.

 

1.10.         Üretim Yönetimi Departmanının Fonksiyonları

Üretim yönetiminin fonksiyonları firmanın büyüklüğüne bağlıdır. Küçük ölçekli firmalarda üretim yöneticisi personeli, pazarlamayı, finans ve alım fonksiyonlarını kontol etmenin yanında üretim planını hazırlamakla da sorumludur. Orta ölçekli firmalarda, personel için, pazarlama için, finans ve satın alma fonksiyonları için ayrı ayrı yöneticiler bulunabilir. Ancak, üretim yönetimi departmanının kontrol kapsamı altında üretim planlama ve kontrol, satın alma faaliyetlerinin bir kısmı ve depolar da bulunabilir. Yüksek ölçekli firmalarda, üretim yönetimi kontrol aktiviteleri sadece üretim aktivitelerinin yönetimi ile sınırlıdır. Aslında, üretim yönetimi fonksiyonları için belirli tanımlanmış kesin rehber bulunmamaktadır. Ancak, üretim yönetimi departmanın akademik ilgi duyulan bazı fonksiyonları bulunmaktadır. Bunlar;

·         Malzeme: Burada ürün için malzeme seçimi ifade edilmektedir. Üretim yöneticisi, malzemeler ve mzellikleri hakkında mutlaka tecrübeye sahip olmalıdır. Böylece ürün için uygun malzemelerin seçimi yapılabilir. Değişken talepleri sağlama adına gerekli olduğunda malzemelerin alternatifleri bulmak için malzemeler üzerine araştırma yapılmalıdır.

·         Metotlar: Süreçte uygulanacak en iyi metodu bulmak için, mümkün kaynaklara uyacak metotların araştırılması gerekmektedir. Üretim yönetiöine ait aktiviteler arasında art atda gelen işlemlerin tanımlanması da ayrı bir gerekliliktir.

·         Makine ve Ekipman: Süreç için uygun istenen makinelerin seçimi kadar, üretim yönetimi departmanı tarafından dikkate alınması gereken diğer nokta ise makinelerin yerleşiminin düzenli çalışmalar sonucunda tasarlanmasıdır.

·         Tahmin/Değerlendirme: Üretim hedeflerine, teslim tarihine ve üretim maliyetlerini minimuma eriştirmek için, üretim yönetim departmanı üretim zamanını ve üretim maliyetlerini tahmin etmelidir. İstenilen seviyeye ulaşabilmek adına, rekabetçi ortamda maliyetlerini ayarlayabilmek, uyarlayabilmek için yönetime yardımcı faktör tahmin etm ve değerlendirmedir.

·         Yükleme ve Çizelgeleme: Üretim yönetimi departmanı değişik üretim aktivitelerini zaman tablosu hazırlamalıdır. Sürecin ne zaman başlayıp ne zaman biteceğine yönelik belirleyici bir tablo olmalıdır.  Departman ayrıca, malzemelerin hareket zamanlaması, iş gücü aktivitelerinin planlamasını a yerine getrmekle mükelleftir. Bu çizelgeleme yükleme çalışmalarını, tesis kapasitesi gibi kısıtlayıcı faktörleri dikkate alarak yapılması gerekmektedir.

·         Rotalama: Rotalama üretim yönetimi departmanının en önemli fonksiyonudur. Rotalama değişik hammaddeleri, bileşenleri vb. depolardan bitmiş mamul paketleme aşamalarına kadar akış hattının ayarlanması işlemlerinden oluşmaktadır. Böylece imalat aşamalarında tam olarak nelerin olduğubilinmiş olmaktadır.

·         Yayınlama: Üretim yönetim departmanı her biri ürünün bir parçası olan iş kartları, rotalama sayfaları, hareket kartları, muayene kartları gibi çeşitli dokümanları hazırlamak zorundadır. Bu dokümanlar beş kopyadan müteşekkil oluşturulur. Bu dokümanlar üretim yönetimi departmanı tarafından yayınlanarak üretimin başlaması için yeşil ışık yakmaktadır. İş alanındaki bu aktiviteler bu dokümanlardaki yönlendirmelere uygun olarak uygulanır. Dokümanları yayınlama aktivitesi “dağıtım” olarak da bilinmektedir.

·         Hızlandırma yada Takip:  Dokümanlar yayınlandığında, yönetim aktivitelerin planlara uygun devam edip etmediğini bilmek ister. Hızlandırma mühendisleri üretim alanını boylu boyunca gezerek, süreçlerdeki gerçek ilerleme ve geri dönüşleri planlar ile karşılaştırılmış sonuçlarını içeren verileri yönetime sunarlar. Böylece yönetimin planları değerlendirebilmesi sağlanmış olur.

·         Muayene/Denetim: Buradaki muayene üretim esnasındaki muayeme aktivitelerinin geneli ifade edilmektedir. Ancak, ayrı kalite kontrol departmanı kalite muayenesini üretim yönetimi kapsamı altında yapmayacaktır. Bu doğru bir yaklaşımdır. Çünkü üretim yönetimine verilen kalite muayenesi, kusurlu ürünlerin muayeneden geçmesi sonucunu da berberinde getirebilmektedir. Örneğin, öğrencilere öğterme ve sınav yapma faaliyetleri aynı kişide toplanırsa, tüm öğrencilerin ilk sınavdan geçmeleri ihtimali her zaman olacaktır. Bu durumdan kaçınmak için dışaran gelen bir personel tarafından cevapların doğruluğunun kontrolü ile cevapların değerlendirmesi faaliyetlerine adalet sağlanmış olacaktır.

·         Değerlendirme: Üretim departmanı, departmansal ve işletmenin hedeflerini karşılayıpğ karşılamadığını devamlı kendi içinde değerlendirmek zorundadır. Bu işlem gelecek için standartların oluşturulmasında gereklidir. Firmanın büyüklüğü ne olursa olsun, üretim yönetim departmanı rotalama, çizelgeleme, yükleme, yayınlama ve hızlandırma faaliyetlerinde tek başınadır. Bunun nedeni departman malzemelerle ilgili, metotlarla iligli ve mümkün kaynaklar ile ilgili bilgiye sahip olmasıdır.

Küçük firmalarda, yukarıda yazılan tüm fonksiyonlar üretim yönetimi departmanı tarafından yerine getirilmektedir. Orta ölçekli firmalarda rotalama, çizelgeleme ve yükleme, yayınlama ve hızlandırma fonksiyonlarına ek olarak metot, makineler gibi bazı fonksiyonlar da üretim yönetimi departmanı sorumluluğunda olabilir. Büyük ölçekli firmalarda, metotlar için, makineler için, malzelemer ve diğerleri için farklı departmalar bulunabilir. Ancak, rotalama, yükleme ve çizelgeleme fonksiyonları yine üretim yönetimine aittir. Yukardaki 10 fonksiyonun hepsi üç kategoride sınıflandırılabilir. Bunlar, ön hazırlık, planlama ve kontrol aşamalarıdır(Bknz Şekil 1.1).

 

1.1. Üretim Yönetimi Departmanının Organizasyondaki Yeri

Üretim, bir organizasyonun tüm aktivitelerinin merkezidir. Bunun anlamı finans, personel, pazarlama vb. departmanların bir organizasyonda olmalarının sebebinin üretim aktivitesinin olmasıdır. Bu nedenle, bir organizasyonda üretim yönetimi pozisyonu çok önemlidir. Hat tipi yada atölye tipi olsun, üretim yönetimi şirketin yönetim politikasında bağlı olarak faaliyetlerini yürütmektedir. Küçük organizasyonlarda, üretim yönetimi tümünü kapsar ve tektir. Büyük endüstrilerde, genellikle üretim hat tipi olarak devam etmekte ve üretim aktivitelerini gerçekleştiren personel tarafından gelen tavsiyeler ile kararları hat yöneticisi vermektedir. Üretim Müdürü direk olarak genel müdüre raporlarını vermektedir. Şekil 1.2, tipik bir üretim yönetimi pozisyonunun organizasyondaki yerini göstermektedir. Şekil 1.3 te ise Üretim ve Operasyonların Yönetimi departmanının organiasyonel şemasını ifade etmektedir.

Şekil 1.2 : Bir Organizasyonun tipik organizasyon şeması

Şekil 1.3 : Üretim Departmanı için organizasyon şeması

1.1. Üretim Sistem Çeşitleri

Üretim sistemlerine, hatta üretim planlama ve kontrol işlemlerine yönelik organizasyon yapısı üretim hattındaki ürün tipi ile doğrudan ilişkilidir. Üretimle ilgili ana kaydılar ve planlama politikaları tüm imalat tipleri için ana prensiplerde benzerlik göstermektedir. Tesisin çok özel ihtiyaçlarının ve envanter, yükleme, izleme, genel kontrol, makine seçimi, araç gereçler, rotalama, çizelgeleme, makine ayarları vb. birçok üretim sistemine ait problemlerin çözülmesinin, tam anlamı ile karşılanmasına üretim yönetimine farklı bakış açıları önem arz etmektedir. Bu bakış açılarında genellikle üç bakış açısı bulunmaktadır, bunlar;

·         İmalat Tipi: Üretim düzeni ve viten ürünlerin miktarları. Örneğin, sipariş imalatı, yığın imalatı ve sürekli imalat.

·         Tesis Büyüklüğü: Küçük işletme, orta ölçekli işletme yada büyük işletme,

·         Üretim Tipi: Genel olarak üç çeşit imalat sistemi sınıflandırılmasıbulunmaktadır. Bu sınıflar;

o   Sipairş Tipi Üretim:  Bu sistemde ürünler özel siparişlerin getirdiği gereklilikleri sağlayacak şekilde üretilirler. Kalite, müşteri tarafından verilen özellikleri elde edebilme üzerine odaklı olarak yer almaktadır. Bu sistem aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir;

§  Tek Seferlik Üretim: Burada müşteri firmayı ziyaret eder ve siparişini kayıt ettirir. Ürünün tamamlanmasından sonra, ürünü teslim alarak firmayı terk eder. Aynı ürünün isparişini vermek için firmaya tekrar uğramayabilir.  Firma malzemeleri, süreçleri ve işgücünü sadece müşteriden sipariş aldıktan sonra planlayabilmektedir. Firmanın ürünün üretimi için ön hazırlık giri bir amacı bulunmamaktadır.

§  Düzensiz Aralıklı Sipariş Üretimi: Burada müşteri firmayı ziyaret ederek belkirsiz aralıklarda aynı ürün için siparişlerini vermektedir. Firmanın müşterinin ziyareti zamanı hakkında en ufak bir öngörüsü yoktur. Bu tip üretimde de malzeme, süreç ve işgücü planlama faaliyetleri müşteriden siparişin alınmasından sonra yapılmaktadır. Eğer firma müşteri için imalat verilerin kayıt altına almışsa, müşterinini gelmesi ve siparişin alınmasından sonra aynı faaliyetlere göre planlamsını gerçekleştirebilir.

§  Düzenli Aralıklı Periyodik Sipariş Üretimi: Bu sistemde, müşteri aynı ürün için firmadan belirli zaman aralıklarında sipariş vermektedir. Burada işletme müşterisinin geliş aralıklarını bilmekte ve dolayısıyla malzeme, süreç ve işgücünün planlamasını gerçekleştirebilmektedir. Müşteri firmaya gelip sipaiş verir vermez imalata başlanabilir. Eğer sipariş büyüklüğü gerçekten yüksek miktarlara çıkmış ve bu siparişleri veren müşterilerin sayısı artış gösteriyorsa, firma için yığın imalata geçiş yaşanıyor anlamına gelmektedir.

o   Yığın Üretim: Yığın imalat demek, bir siparişteki talebi karşılamak adına belirli miktardaki benzer nitelikli ürünleri üretmek demektir. Üretim tesis ve ekipmanları kurulumu yapıldığında, tesis ve ekipmanlar benzer ürünleri üretebilmek için kullanıma hazır olmaktadır. Bu sistemde ayrıca üç kategoride sınıflandırılabilir;

§  Tek Seferklik Yığın Üretim: Bu sistemde müşteri kendi isteklerini içeren siparişi üretim için firmaya verir. Siparişin büyüklüğü normal sipariş tipi üretim siparişinden çok daha fazladır. Firma siparişin müşteriden alınmasından sonra kaynaklarını planlamak zorundadır.

§  Belirsiz Aralıklarda Gelen Sipaişlerin yada İhtiyaç Miktarının Artması ile Yığın Üretim: Siparişlerin frekansı belirsizdir, firma önceki dosyalarına atıfta bulunan detaylı planlarını dosyasında tutmalıdır ki imalat başlayabilsin.

§  Periyodik ve Düzenli Aralıklı Yığın İmalat: Burada firma müşteriden süzenli aralıklarda aldığı siparişleri imalata dönüştürmekte yada geleceğini bildiği müşterilerinin ihtiyaçlarını karşılayabileceği imalatı önceden yapabilmektedir. Firma planların, malzeme ihtiyaçlarının ve hazır referanslarını içeren yapılarının dosyalamasını sağlam tutmak zorundadır. Ayrıca gereken malzemelerinin alımını da yığın yalinde yapabilir. Yığın imalattaki siparişlerin sıklığı artarsa yığın imalar seri imalata dönüşmektedir. Burada ayrıca talebin azalması gibi bir durumla karşılaşılır ise tesis, makinbe ve ekipmanalrı üzerinde küçük modifikasyonlar ile farklı ürünlerin farklı sipariş büyüklüklerine cevap verebilecek bir tesis oluşturulabilir.

o   Sürekli Üretim: Sürekli imalat sistemi, makine ve ekipmanlarının her zaman çalıştığı benzer ve özel ürünlerin üretildiği imalat sistemidir.  Sürekli imalat yüksek miktarlardaki yüksek talepleri karşılamaktadır. Ayrıca otomatik imalatın avantajların kullanmaktadır. Bu sisteme ait sınıflandırmalar;

§  Seri İmalat: Burada pazarın yada bir montaj hattının ihtiyaçlarını karşılayabilecek aynı ürünlkerin imalatı söz konusudur.  Bu sistem malzeme, süreç, makine bakım-onarım ve operatörlere iletilen talimatlar açısından çok iyi planlamaya ihtiyaç duymaktadır. Malzemelerin yığın miktarlarda alınması akla yatkın bir yöntemdir.

§  Akış Tipi İmalat: Seri imalat ile akış tipi imalat arasındaki farklılık, ürünün özellikler ve ürünün tesis ile olan ilişkisi açısındana kaynaklanmaktadır. Seri imalatta aynı ürünlerin büyük müktarlarda imalatı söz konusudur. Eğer talep düşer yada durursa makine ve ekipmanlar küçük modifikasyonlar ile aynı karakteristik özelliklere sahip başka ürünlerin imalatına dönüşmektedir. Ancak akış tipi imalatta talebin düşmesi yada durması sonucunda tesis benzer ürünleri üretecek şekilde modifiye edilememektedir.

Yukraıda açıklanan imalat sistemleri üzerindeki örnekler aşağıda yer almaktadır.

·         Sipariş Tipi Üretim: Terzi, Bisiklet Tamircisi, küçük işyerleri

·         Yığım Üretim: Lastik İmalat Firmaları, Tekstil Şirketleri, Kozmetik İmalat Şirketleri vb.

·         Seri Üretim:  Endüstriyel ürünlere ait bileşen parçalar.

·         Akış Tipi Üretim: Çimento Fabrikası, Şeker Fabrikası, Petrol Rafinerisi vb…

Şekil 1.4 te imalat sistemlerinin karakteristikleri hakkında genel bakış açısı sunulmaktadır.

Şekil 1.4 : Üretim ve imalat sistemleri