FAYDA MALİYET ANALİZİ

FAYDA MALİYET ANALİZİ

Maliyet-fayda analizi işletmelerde verimlilik ölçmek için uzun yıllardır kullanılan bir yöntemdir. Bir projenin yatırım dönemi ve ekonomik ömrü boyunca sağlayacağı faydalar ile ortaya çıkacak maliyetlerin ölçülmesi ve belli bir referans yıla indirgenerek karşılaştırılması işlemidir. Bir projenin net ekonomik değerini hesaplamamızı sağlayan analitik işlemlerdir. Maliyet ve faydanın parasal olarak hesaplanıp değerlendirildiği bir analiz şeklidir. Hangi yatırım kararı daha çok fayda sağlıyor sorusuna cevap aranmaktadır. Temel mikro-ekonomik modeller ( birey-firma tabanlı) üzerine kurulu rasyonel kararlar geliştirebilmemiz için prosedür oluşturmamızı sağlayan bir yöntemdir. Bu analizle geliştirilen yatırımların maliyetlerini ve faydalarını maddi olarak hesaplarız. Amacımız her hangi bir maliyetle sağlık getirisini maksimize etmek, maliyeti minimize etmek ya da mevcut kaynaklarla en fazla getiriyi sağlamaktır.

Analiz genellikle bir bilgi sistemi tam olarak uygulanmaya başlamadan önce yapılır ve tahmini maliyet ve fayda değerlerini içerir. Böylelikle sistemlerin gerçek maliyetlerini ve faydalarını değerlendirebiliriz ve deneysel yöntemlerle sistem kurulmadan önce ve kurulduktan sonraki durumu karşılaştırabiliriz. Deneme sürecindeki etkilerini de gözlemleyebiliriz.

Doğru bir maliyet fayda analizi için;

—Analizde hangi alternatifler göz önünde bulunduruluyor?
—Analizimizdeki maliyet bileşenleri nelerdir?
—Potansiyel faydalar nelerdir? Eğer faydalar parasal olarak hesaplanamıyorsa hangi ölçütlere bakarak yatırımlarımız hakkında karar vermeliyiz?
—Sürecin maliyetler ve faydalar üzerindeki etkisi nelerdir?
—Deneysel bir kurulumda maliyetleri ve faydaları gerçeklikle nasıl kıyaslayacağız ve bunun kontrolünü nasıl yapacağız ?

Gibi sorular sorup cevaplandırmalı ve daha sonra analizimize başlamalıyız. Yatırımların getirilerini hesaplamak için  kullanılan bazı ölçekler;

—Geri ödeme dönemi: Yatırımın geri ödemesi ne kadar zaman alacak?
— Fayda-maliyet oranı: Faydanın maliyete oranı 1’den fazla mı?[1]
— Net bugünkü değer: Kazançların ve maliyetlerin zaman değeri dikkate alınarak hesaplanan bugünkü değerleri arasındaki fark yatırım yapmaya değer mi? [1]
— Yatırımın getirisi: Toplam net faydanın toplam maliyete oranı 1’den fazla mı?[4]

Maliyet- fayda analizi için adımlar;

1.    Maliyet ve faydaları belirleme
2.    Maliyet ve faydaların değerlerini bulma
3.    Nakit akışını gösterme
4.    Net bugünkü değer
5.    Yatırımın getirisi
6.    Başabaş (break-event point) noktası
7.    Başabaş noktası grafiği[6]

Bir proje belirli bir maliyetle başlar, işletim gideriyle ve periyodik tamir bakım maliyetiyle devam eder. Fayda ise süreç içerisinde gerçekleşir. Karşılaştırma yapabilmek için ikisini aynı zamana indirgememiz gerekiyor (genellikle bugünkü değerlerine indirgenir). İlk olarak proje süresini ve indirgeme (bir ekonomik varlığın bugünkü değerinin bulunmasında kullanılan yıllık faiz oranı) oranı seçilmeli. Bu oranın tüm yıllarda eşit olduğunu varsayıyoruz.

                 Bugünkü değer  = Para Miktarı / (1+r)ⁿ
PVB= B₀ + B₁/(1+r₁)¹ + B₂/(1+r₂)² + B₃/(1+r₃)³ ...... + B_n/(1+r_n)ⁿ
PVC=C₀ + C₁/(1+r₁)¹ + C₂/(1+r₂)² + C₃/(1+r₃)³ ...... + C_n/(1+r_n)ⁿ

PVB= faydanın bugünkü değeri

PVC= maliyetin bugünkü değeri
 B= fayda (benefit)
 C= maliyet (cost)
  r= indirgeme oranı

 

Kısaca gelecekte yapacak olduğumuz harcamaların ya da kazanacağımız faydaların bugünkü değerlerini buluyoruz.

Yatırımın Getirisi = Toplam (Fayda - Maliyet) / Toplam Maliyet

Başabaş noktası, maliyetle faydanın birbirine eşit olduğu, kấra geçmeye başladığımız noktadır.[4] Örneğin aşağıdaki şekilde görüldüğü üzere başabaş noktası yaklaşık olarak bir yıl dört aya denk gelmektedir.

 

Yıl	Maliyet BD	Fayda BD
1	679612	0
2	1106325	2521444
3	1531638	5041515
Başabaş noktası=1.32 yıl

                         Tablo 1. Başabaş noktası [6]

 Şekil 2- Başabaş noktası grafiği [6]